Σχόλια στην Δ' Κυριακή των Νηστειών: Το νόημα της ασκήσεως μέσα στη ζωή της εκκλησίας
Labels:
Μεγάλη Τεσσαρακοστή
Η εν Χριστώ άσκηση
Μέσα στο Μυστήριο της Θείας Λειτουργίας, στο οποίο κτυπά η καρδιά της Εκκλησίας και αποκαλύπτεται η αγάπη του Θεού, τιμάμε και γεραίρουμε πάντοτε την ιερά μνήμη του Οσίου Πατρός ημών Ιωάννου του Σιναΐτου, για να διδαχθούμε από την αιωνόβια πείρα του περί του όντως Όντος Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού και να εισέλθουμε στο βάθος της μεγαλουργίας του Θεού, που σοφά τον ενέπνευσε για την ουσιαστική αξία της εν Χριστώ ασκήσεως.
Το νόημα της ασκήσεως
Η ορθόδοξη πνευματικότητα ταυτίζεται και εκφράζεται με την ορθόδοξη άσκηση. Γιατί η άσκηση μέσα στη χάρη, που μεταμορφώνει το ανθρώπινο πρόσωπο για να αρχίσει συνομιλία με το Θεό και να ενωθεί μαζί του, είναι η πιο γνήσια και αυθεντική και αδιάφθορη ζωή της Εκκλησίας. Ή γιατί η αυθεντική εσωτερική ζωή δεν είναι κάποια παθητική-ψυχολογική κατάσταση, αλλά πρόοδος πνευματική και αγώνας για την εργασία όλων των θεανθρώπινων αρετών.
Η πίστη, ότι ο άνθρωπος είναι του Θεού και ο Θεός του ανθρώπου, αποτελούν το μοναδικό νόημα και σκοπό της ορθοδόξου ασκήσεως. Το νόημα της ασκήσεως μέσα στην Εκκλησία είναι η φανερή προσπάθεια και ο ελεύθερος συνειδητός αγώνας για την απόκτηση της εν Χριστώ τελειότητος. Επειδή η τελειότης δεν είναι έργο ανθρώπινο και δεν μπορεί να αναπτυχθή και να αποκτηθή μόνον από τις προσπάθειες των φυσικών δυνατοτήτων του ανθρώπου, αλλά είναι δωρεά του Αγίου Πνεύματος, ως εκ τούτου η άσκηση καθ' εαυτήν ποτέ δεν αποβαίνει σκοπός, αλλά μόνο μέσον προς απόκτηση της δωρεάς του Θεού.
Η χριστιανική ζωή είναι η δυνατότητα να βρεί ο άνθρωπος, με την ελεύθερη άσκηση και τη χάρη των μυστηρίων, τον εαυτό του και τον προορισμό του, να γίνει δηλαδή εικόνα του Θεού. Όλος ο χριστιανισμός σαν ορθόδοξο δόγμα και ήθος είναι ένα στάδιο ασκήσεως. Το δόγμα και το ήθος είναι η κλίση του ανθρώπου στην άσκηση της νέας ζωής εν Χριστώ, που εκφράζεται κυρίως με την τήρηση των εντολών του Θεού. Ιδιαίτερα αυτό που καλούμε Ηθική, δεν είναι έκθεση των αντικειμενικών ηθικών αρχών και κανόνων, σύμφωνα με τους οποίους πρέπει να πράττει ο άνθρωπος, αλλά ασκητική εργασία, φύλαξη των εντολών και άσκηση των αρετών του Χριστού. Αυτά σημαίνουν ότι η άσκηση των Χριστιανών δε νοείται σαν ένα κλειστό τεχνικό σύστημα αυξήσεως των ανθρώπινων δυνατοτήτων, αλλά είναι προσπάθεια μεταμορφώσεως και αυξήσεως του όλου ανθρώπου, κατά το μέτρο της δωρεάς, που ο Θεός χάρισε στους ανθρώπους. Με την ελεύθερη άσκηση επιστρέφουμε στην πληρότητα της Θεανθρώπινης ζωής και χάρης, στη θεόνομη και χαριτωμένη ζωή, στο πλήρωμα της θείας αγάπης και ελεημοσύνης, στην ευαγγελική κλήση και εργασία μας, γεγονός που απαιτεί από μέρους μας αυτογνωσία και επίγνωση, ελευθερία και ευθύνη. Πρόκειται για μια επίπονη και μακρυνή πορεία, στην οποία και με την οποία ο άνθρωπος μεταμορφώνει και ελευθερώνει πραγματικά τον εαυτό του.
Η άσκηση στην Ορθοδοξία δεν είναι μια στείρα καθηκοντολογία, μια πιστή τήρηση ενός άκαμπτου τυπικού, ένας τακτικός καθωσπρεπισμός, μια υποκριτική ευσεβοφάνεια. Άσκηση είναι η αγάπη. Άσκηση είναι η ταπείνωση. Άσκηση σημαίνει υπακοή στήνΕκκλησία.
Άσκηση και αυτόνομη ηθική
Η άσκηση είναι ένα προσωπικό γεγονός, όπως ιδιαίτερα εκφράζεται στην πάλη με τις δαιμονικές δυνάμεις και στον αγώνα για την εργασία των εντολών του Θεού. Είναι ένα άθλημα που δε σχετίζεται με κάποιο σύστημα ηθικών αξιών και μαρτυρεί τον ανθρώπινο δυναμισμό, που κινητοποιείται από τη φιλάνθρωπη παρουσία του Θεού.
Η σημασία της ασκήσεως στην εποχή μας
Είναι γεγονός πως οι άνθρωποι του καιρού μας αδυνατούν να κατανοήσουν το νόημα της ασκήσεως στη ζωή μας. Ζούμε σε μια εποχή κατά την οποία ο άνθρωπος έγινε όλος σώμα, υποδουλωμένος σε ιδεολογήματα και προκατασκευασμένες θεωρίες. Τις ανάγκες της ψυχής για καταναλωτική πείρα, που περιώρισε στο ελάχιστο την άσκηση του ανθρώπου, εγκλώβισε το μεγαλείο του ανθρώπου στην φυλακή της αισθητικής ζωής, και δημιούργησε μια κατ' όνομα ορθόδοξη ζωή, η οποία δεν πληροφορεί τον άνθρωπο περί της υπάρξεως του Θεού. Ακόμη και στον μοναχικό βίο παρατηρούνται φαινόμενα που αποκαλύπτουν την βασική απόκλιση της νεωτέρας πνευματικής εκπτώσεως: την απομάκρυνση από το ασκητικό ήθος.
Γι' αυτό και η Εκκλησία πολύ σοφά μέσα στον χρόνο προβάλλει και τα αθλήματα των Αγίων Της και ορίζει τρόπους ασκήσεως που παιδαγωγούν τις θελήσεις των ανθρώπων, των Κληρικών, των Μοναχών, των Λαϊκών και τις μεταστρέφουν από τα χείρονα στα κρείττονα και μας ενισχύουν, σήμερα που καθημερινά δοκιμάζεται η ελευθερία μας, να διασώζουμε την αυτογνωσία μας και την αυτογνωσία της μοναχικής μας κλήσης.
Το έργο δεν είναι εύκολο. Απαιτεί πόνο και αίμα. Άρση του Σταυρούμας μέσα στην έμπονη καθημερινή μας πορεία. Όμως υπάρχει ο Χριστός "Μάθετε απ' εμού... ότι ο ζυγός μου χρηστός και το φορτίον μου ελαφρόν εστι" (Ματθ. 11, 30). Ο λόγος του Κυρίου σημαίνει τον ανθρώπινο δυναμισμό κινητοποιημένο από την παρουσία του Θεού. Δεν πρόκειται για κανένα αξιόμισθο έργο. "Ουκ έστι μισθός έργων η βασιλεία του Θεού, αλλά χάρις Δεσπότου πιστοίς δούλοις ητοιμασμένη" (Άγιος Μάρκος ο Ερημίτης, P.G. 65, 929).
Η άσκηση, με την ποικιλία των μορφών και των κανόνων της, είναι συνυφασμένη με την ίδια τη ζωή και τις ιστορικές συνθήκες της Εκκλησίας. Η ζωή στη βαθύτερή της έννοια είναι άσκηση, και η άσκηση στη δυναμική της έκφραση ζωή. Αν χωρίσουμε τη ζωή από την άσκηση, τότε η ζωή εκπίπτει σ' ένα καθαρά βιολογικό ή ενστικτώδες ή στατικό φαινόμενο. Και αν χωρίσουμε την άσκηση από την ζωή τότε η άσκηση καταντά ένας καθαρά αντικειμενικός ή τυραννικός κανόνας, ένας εξωτερικός ή νεκρός τύπος. Η χριστιανική άσκηση δεν αρνείται τη ζωή, αλλά τη μεταμορφώνει και την ολοκληρώνει μέσα στη χάρη του Θεού.
Στο Γεροντικό διασώζεται η μαρτυρία ότι ο αββάς Σισώης, ενώ βρισκόταν στις τελευταίες στιγμές της ζωής του, δεν είχε αρχίσει ακόμη το έργο της ασκήσεως και για τούτο και παρακαλούσε να μείνει μόνος, έστω για ένα σύντομο αναστεναγμό. Πρόκειται για την μόνιμη εμπειρία της ορθόδοξης πνευματικής άσκησης: "Απέρχομαι προς τον Θεόν, ως μηδέ αρξάμενος Θεώ δουλεύειν".
