«Ώσπερ Πελεκάν»

«Ώσπερ πελεκάν τετρωμένος την πλευράν σου, Λόγε, σούς θανόντας  παίδας εζώωσας επιστάξας ζωτικούς αυτοίς κρουνούς» (Εγκώμ. β΄ στάσις)

Στην υπέροχη ακολουθία του Επιταφίου θρήνου, αγαπητοί μου, που ψάλλεται στον όρθρο του Μεγάλου Σαββάτου, ιδιαίτερη θέσι κατέχουν τα Εγκώμια.

Τι είνε τα Εγκώμια;

Είνε μία ωραία συλλογή τροπαρίων, που έχει ως θέμα την ταφή του Χριστού. Όλος ο Επιτάφιος θρήνος είνε γλυκυτάτη ακολουθία. Αρχίζει με το απολυτίκιο «Ο ευσχήμων Ιωσήφ από του ξύλου καθελών…», προχωρεί με τον ανεπανάληπτο κανόνα «Κύματι θαλάσσης…» , κορυφώνεται με τα εγκώμια, τα ευλογητάρια και τους αίνους, και τέλος κλείνει με την περιφορά του επιταφίου καί τα αναγνώσματα, μεταξύ των οποίων διακρίνεται η σπουδαία προφητεία του Ιεζεκιήλ.

Τα Εγκώμια, παρ᾽ όλο ότι η Εκκλησία πενθεί, δεν μεταδίδουν φρίκη και σπαραγμό· αποπνέουν τη γαλήνη και το θρίαμβο του Νικητού του άδου. Είνε μάλλον ένας παιάν δόξης, ένα εμβατήριο νίκης, με το οποίο συνοδεύουμε στον τάφο τον μεγάλο μας Νεκρό μαζί με το Νικόδημο, τον Ιωσήφ και τις μυροφόρες γυναίκες. «Στώμεν καλώς» λοιπόν. Ο εμπνευσμένος αυτός ύμνος αποτελείται από διακόσα περίπου τροπάρια. Στις ενορίες μας βέβαια δεν ψάλλονται όλα· χάριν συντομίας λέγονται τα μισά περίπου. Όλα τα τροπάρια μπορεί να τ᾽ ακούση κανείς κατανυκτικά στο Άγιο Όρος η σε άλλα μοναστήρια, όπου οι μοναχοί υμνούν και δοξάζουν τον εσταυρωμένο Λυτρωτή μέχρι τις πρωινές ώρες χωρίς περικοπές και παραλείψεις. Εμείς οι κοσμικοί είμαστε βιαστικοί· θέλουμε να τελειώσουμε το συντομώτερο. Έτσι γίνονται δυστυχώς υποχωρήσεις και συμβιβασμοί.

Τα Εγκώμια διαιρούνται σε τρεις στάσεις η ομάδες· η πρώτη αρχίζει με το τροπάριο «Η ζωή εν τάφω…» , η δευτέρα με το «Άξιόν εστι…» ,και η τρίτη με το «Αι γενεαί πάσαι…». Ποιός να ᾽νε άραγε ο ποιητής των Εγκωμίων; Δεν γνωρίζουμε· είνε άγνωστος. Ίσως και να εινε όχι ένας μόνο αλλά περισσότεροι. Μεταξύ αυτών αναφέρεται και το όνομα του αγίου Θεοδώρου του Στουδίτου. Δεν έχουμε πάντως κάτι βέβαιο, όπως το ίδιο συμβαίνει και με τον ποιητή του Ακαθίστου ύμνου.

Ο ποιητής των Εγκωμίων καλεί όλη τη φύσι να δοξάση το Χριστό· και τα άνθη και τα φυτά και τα δέντρα και τα βουνά και οι πεδιάδες καί οι θάλασσες και οι λίμνες και τα άστρα καί η σελήνη και ο ήλιος, όλα καλούνται να τον υμνήσουν σε μία παναρμόνια συμφωνία.Όλα συγκινούνται σήμερα· και μόνο ο άνθρωπος μένει δυστυχώς ψυχρός και αδιάφορος. Καί από μεν τους σταυρωτάς του τότε ήταν αναμενόμενο να μένουν ασυγκίνητοι η να στέκωνται εχθρικοί απέναντί του· αλλά και οι λεγόμενοι «χριστιανοί» σήμερα; Μιά φορά σταύρωσαν το Χριστό οι Εβραίοι και οι ῾Ρωμαίοι, μα εμείς τον σταυρώνουμε συνεχώς με τις αμαρτίες μας.

Είμαστε αλήθεια χριστιανοί; Αυτά τα πλήθη που ονομάζονται χριστιανοί, ποιά ουσιαστική σχέσι έχουν με το Χριστό; Αν γινόταν χωρισμός κράτους και εκκλησίας, πόσοι άραγε θα έμεναν με την Εκκλησία; Λίγοι ασφαλώς. Αλλά προτιμότερο λίγοι που να λατρεύουν αληθινά τον Κύριο στο ναό, παρά ένα πλήθος μέσα στο οποίο άλλος να μιλάη, άλλος να γελάη, άλλος να χαζεύη, άλλος να βγαίνη έξω… Θα ᾽ρθη μέρα, που θα πέση κόσκινο, θα κοσκινιστή αυτός ο λαός, και θα μείνουμε ελάχιστοι. Τι να την κάνης την ποσότητα; Η αξία ενός στρατού δεν βρίσκεται στό πλήθος αλλά στη γενναιότητα των στρατιωτών και αξιωματικών· έτσι και η Εκκλησία μας πρέπει ν᾽ αποβλέπη στην αγιότητα των μελών της.

Σήμερα στον Επιτάφιο ποιός προσεύχεται; Ποιός δακρύζει; ποιός συγκινείται; Από τη συλλογή των Εγκωμίων ας πάρουμε ένα μόνο, εκείνο το οποίο λέει· «Ώσπερ πελεκάν, τετρωμένος την πλευράν σου, Λόγε, σούς θανόντας παίδας εζώωσας, επιστάξας ζωτικούς αυτοίς κρουνούς» (Εγκωμ. στάσις β΄). Το εγκώμιο αυτό μιλάει για τον πελεκάνο. Τι σχέσι έχει ο πελεκάνος με το γεγονός της ημέρας; Είπαμε, ότι όλη η φύσις καλείται να τιμήση την ταφή του Χριστού μας· καλεί λοιπόν ο ποιητής και τον πελεκάνο.

Τι είνε ο πελεκάνος;

Είνε ένα πουλί υδρόβιο. Ζη συνήθως κοντά σε λίμνες και ποτάμια. Οι πελεκάνοι είνε κυνηγοί, ψαράδες και άριστοι κολυμβηταί· κολυμπούν θαυμάσια μεσ᾽στις λίμνες και ψαρεύουν με τόση επιτυχία μέ όση κανένας από τους ανθρώπους. Στην περιφέρεια της Φλωρίνης το θέαμα πελεκάνων είνε συνηθισμένο. Έχουμε μάλιστα τό προνόμιο να ζη στη λίμνη των Πρεσπών ένα είδος μικρών πελεκάνων. Τι λέει λοιπόν το εγκώμιο για τον πελεκάνο; Ο πελεκάνος είνε φιλόστοργο πουλί. Λένε ότι, όταν λείπει από τη φωλιά του, το φίδι βρίσκει την ευκαιρία και σέρνεται ως εκεί, βρίσκει τα μικρά του πελεκάνου μόνα τους, τα δαγκώνει, και τα πουλάκια δηλητηριασμένα από το φαρμάκι ναρκώνονται κ᾽ είνε έτοιμα να πεθάνουν. Όταν ο πελεκάνος επιστρέφει στη φωλιά, το φίδι έχει φύγει, και βρίσκει τα παιδιά του ετοιμοθάνατα. Τότε με μία πράξι συγκινητική, μία ενέργεια θεοκίνητη μπορούμε να πούμε, κάνει τα παιδιά του να ζωογονηθούν.

Πως ζωογονούνται; Όπως για άλλα φαρμάκια υπάρχει αντίδοτο, έτσι και για τη δηλητηρίασι των πουλιών του πελεκάνου από φίδι υπάρχει αντίδοτο. Πως σώζονται τα πουλιά; Λέει η παράδοσις, ότι ο πελεκάνος σχίζει με το ράμφος το στήθος του, παίρνει από το αίμα του που τρέχει, ποτίζει μ᾽ αυτό τά παιδιά του, και τότε αυτά ζωντανεύουν! Αυτό το γεγονός παίρνει τώρα ο ποιητής και το αναφέρει στο Χριστό. Πελεκάνος, Πελεκάνος όχι με πι μικρό αλλά με Πι κεφαλαίο, είνε ο Χριστός. (Γιατί όλα τα πράγματα είνε σκιά του Θεού· ήλιος με ήτα μικρό είνε ο φυσικός ήλιος, Ήλιος με ήτα κεφαλαίο είνε ο Χριστός· δέντρο με δέλτα μικρό είνε το φυσικό, Δέντρο με δέλτα κεφαλαίο είνε ο Χριστός· πηγή με πι μικρό είνε αυτή που μας δίνει το φυσικό νερό, Πηγή με πι κεφαλαίο είνε ο Χριστος). Πελεκάνος λοιπόν με Πι κεφαλαίο είνεο Χριστός· αυτός είνε ο πατέρας. Κ᾽ εμείς ει μαστε τα πουλιά του. Καί το φίδι ποιό είνε; είνε ο σατανάς, ο οποίος κατώρθωσε να διεισδύση μεσ᾽ στον παράδεισο και να δηλητηριάση τον άνθρωπο. Από τότε το δηλητήριο τό έχουμε όλοι μέσα μας· το δηλητήριο που μάς φαρμακώνει είνε η αμαρτία, αυτή είνε το φοβερό φαρμάκι. Καί πως σώζεται ο άνθρωπος; πως το φαρμάκι αυτό της αμαρτίας εξουδετερώνεται και φεύγει; Ένα είνε το μέσο, αυτό που ψάλλει σήμερα η Εκκλησία μας· το αιμα του Χριστού, που έτρεξε από την πλευρά του όταν τη λόγχισε ο στρατιώτης. Όπως λοιπόν με το αίμα από την πλευρά του ο πελεκάνος σώζει τα παιδιά του από το φαρμάκι τού φιδιού, έτσι – λέει ο ύμνος μας – ο Χριστός, μέ τό αίμα από την πλευρά του ως αντίδοτο, σώζει τον άνθρωπο από την αμαρτία. Μεγάλες οι αλήθειες αυτές, πολύ μεγάλες· μα δεν συγκινούν την χοιρώδη κοινωνία μας, η οποία με άλλα πράγματα ασχολείται τώρα.

Άλλοτε, όταν ακουγόταν στις εκκλησίες το εγκώμιο «Ώσπερ πελεκάν τετρωμένος την πλευράν σου, Λόγε, σούς θανόντας παίδας εζώωσας επιστάξας ζωτικούς αυτοίς κρουνούς», δεν έμενε μάτι αδάκρυτο. Ο πιστός λέει στόΧριστό· «Με την πληγή στην πλευρά σου, Λόγε του Θεού, ζωογόνησες σαν πελεκάνος τα θανατωμένα παιδιά σου στάζοντάς τους (στο στόμα) ζωογόνους κρουνούς». Ακούγοντας το τροπάριο αυτό, όπως και τα άλλα, νιώθει ευγνωμοσύνη σ᾽ εκείνον που έδωσε το αίμα του για να ζήσουμε εμείς την αιώνιο ζωή.

Γι᾽ αυτό, αγαπητοί μου, σας παρακαλώ να παρακολουθούμε με άκρα ησυχία την ακολουθία και την περιφορά του επιταφίου. Χωρίς άσκοπες μετακινήσεις, με σιωπή και με κατάνυξι, ας ακούμε τα εκατό περίπου τροπάρια των εγκωμίων, που όπως είπαμε είνε ένα μέρος από το σύνολο. Αλλού οι άνθρωποι δεν βαριούνται και δεν φεύγουν· στα νυχτερινά κέντρα κάθονται μέχρι τις πρωινές ώρες· στο ναό του Θεού δεν έμαθαν δυστυχώς να μένουν και να λατρεύουν. Γιά σκεφτήτε· Μεγάλη Παρασκευή και να ᾽νε ανοιχτά τα νυχτερινά κέντρα! Θεέ μου Θεέ μου, αστροπελέκια θα πέσουν, σφοδροί άνεμοι και τυφώνες θα σαρώσουν αυτό το αμαρτωλό κράτος. Στούς ναούς δεν έρχονται· κι αν έρθουν,δε βλέπουν την ώρα πότε να φύγουν. Γι᾽ αυτό και η εκκλησία συγκαταβαίνοντας στην αδυναμία των ανθρώπων, τα ψάλλει συντομώτερα, για να γίνη η έξοδος του επιταφίου. Παρακαλώ, λοιπόν, να επικρατή τάξις.

(†) επίσκοπος Αυγουστίνος
Απομαγνητοφωνημένη ομιλία, η οποία έγινε

στον ι. ναό Αγ. Γεωργίου πόλεως Φλωρίνης την 28-4-1978

"Γίνετε μέλος και στην σελίδα μας στο Facebook, πατώντας "ΕΔΩ"