Η ψυχή του ανθρώπου ουσία ζώσα.

Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός ορίζει την ψυχή ως εξής: «Ψυχή είναι ουσία ζώσα, απλή, ασώματη, αόρατη κατά την φύση της στα σωματικά μάτια, λογική και νοερή, ασχημάτιστη, ενώ χρησιμοποιεί ως όργανο το σώμα και παρέχει σε αυτό ζωή και αύξηση και αίσθηση και γέννηση, χωρίς να έχει άλλο νού στην περιοχή της, αλλά δικό της ως το πιο καθαρό μέρος, (γιατί όπως είναι το μάτι στο σώμα, έτσι ο νούς στην ψυχή), αυτεξούσια, θελητική και ενεργητική, τρεπτή, δηλαδή εθελότρεπτη, γιατί είναι κτιστή, αφού όλα αυτά τα έχει πάρει κατά φύση από την χάρη του δημιουργού της, από την οποία πήρε το είναι και το κατά φύση της».1

Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς σε λόγο του αναφέρει: «Η ψυχή ομοιάζει με λυχνάρι, που έχει ως έλαιο την αγαθοεργία, αντί για φυτίλι φέρει την αγάπη, επάνω στην οποία επαναπαύεται αντί για φως η χάρις του Πνεύματος. Όταν εξαφανισθή τούτο το έλαιο, δηλαδή η αγαθοεργία, αναγ- καστικά η αγάπη που ενυπάρχει στην ψυχή αντί για φυτίλι ψυχραίνεται κι᾽ έτσι το φως της κηδεμονίας της χάριτος του Θεού απομακρύνεται από τους ανθρώπους, που απέφυγαν την αρετή και εφυγάδευσαν την αγάπη».2

Ο άγιος Νεκτάριος σημειώνει: «Το ον το υποκείμενον ταίς εμφύτοις ορμαίς δεν δύναται να έχη ψυχήν λογικήν, διότι η λογική ψυχή απαιτεί ελευθερίαν ενεργείας. Η νοερά φύσις είναι αυτοκίνητος και διά τούτο ελευθέρα, επειδή δε το αυτοκίνητον έχει ελευθέραν βούλησιν, έπεται ότι πράττει κατά προαίρεσιν και ουχί κατά ανάγκην, άρα η λογική ψυχή ως νοερά αυτοκίνητος και ελευθέρα είναι ηθικώς ελευθέρα, έχει συνείδησιν εαυτής και συν είδησιν του ποιού των εαυτής πράξεων. Το ανελεύθερον ον ως υπεξούσιον είναι ετεροκίνητον και στερείται ηθικής ελευθερίας και βουλήσεως… Αλλά ο άνθρωπος ως ον λογικόν είναι νοερόν και αυτεξούσιον, έχει ψυχήν λογικήν, ελευθέραν βούλησιν, συνείδησιν εαυτού και του ποιού των πράξεων εαυτού και επομένως είναι ον ηθικώς ελεύθερον».3

Ο Μέγας Βασίλειος σχετικά με την ψυχή γράφει: «Μη νομίζεις ότι είναι αρχαιοτέρα (η ψυχή) από την ύπαρξη του σώματός των, μήτε ότι μένει διαπαντός μετά την αποσύνθεση του σώματος. Διώξε μακριά τις φλυαρίες των “σοβαρών” φιλοσόφων, που δεν εντρέπονται να υποστηρίζουν, ότι αι ψυχαί των και αι σκυλίσιαι ψυχαί είναι ομοειδείς μεταξύ των, που λέγουν ότι οι ίδιοι υπήρξαν κάποτε και γυναίκες και θάμνοι και ψάρια θα- λασσινά. Εγώ δε δεν λέγω μεν ότι υπήρξαν ποτέ ψάρια, το λέγω όμως και το υποστηρίζω, ότι, όταν έγραψαν αυτά τα πράγματα ήσαν αλογώτεροι και από τα ψάρια». 4

Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης μας διδάσκει σχετικά: «Ο άνθρωπος αποτελείται από ψυχή και σώμα. Καί δεχόμαστε πως μία και κοινή είναι η αρχή της υπόστασής του, για να μη παρουσιάζεται ο ίδιος προγενέστερος και μεταγενέστερος του εαυτού του, όταν προηγείται το σωματικό στοιχείο και καθυστερεί το ψυχικό… Αν ο μεν ένας υπάρχει από πριν, ο δε άλλος δημιουργείται μεταγενέστερα, θα αποδειχθεί ως ελλιπής η δύναμη του Δημιουργού, αφού δεν μπορεί μονομιάς να συμπληρώσει όλο το έργο… Γιά το σιτάρι ή για οποιονδήποτε άλλον από τους σπόρους δεχόμαστε πως, καθετί που υπάρχει γύρω από το στάχυ, έχει συμπεριληφθεί στη δύναμη του σπόρου, δηλαδή και το χόρτο και η καλαμιά και οι ενδιάμεσοι κόμποι κι ο καρπός και τα άγανα, και τίποτε από αυτά, ως προς την αιτία της δημιουργίας, δεν προϋπάρχει ή δεν γίνεται από πριν στη φύση του σπόρου…
Σύμφωνα με το ίδιο παράδειγμα, νομίζω πως και το ανθρώπινο σπέρμα έχει σπαρμένει μέσα του, μαζί με την πρώτη αιτία της σύστασης, την δύναμη της φύσης. Καί ότι αναπτύσσεται και φανερώνεται διά μέσου κάποιας φυσικής σειράς».5


Υποσημειώσεις:
1. Αγ. Ιωάννου Δαμασκηνού, Έκδοσις Ακριβής, Εκδ. Πουρναρά σελ. 153. 
2. Γρηγορίου Παλαμά, Εκδ. Ε.Π.Ε. Τομ. 9 σελ. 35 
3. Νεκταρίου Κεφαλά Μητροπολίτου Πενταπόλεως Άπαντα Τομ. Ε΄
4. Μ. Βασιλείου, Εκδ. Ε.Π.Ε. Τομ. 4 σελ. 303. 5. Αγ. Γρηγορίου Νύσσης, Περί κατασκευής του ανθρώπου Εκδ. Τέρτιος σελ. 239 
Ορθόδοξος Τύπος 4/1/2013