Ποιος δεν γνωρίζει ότι ο εγκρατής βίος είναι ωφελιμώτατος σε ψυχές και σώματα μαζί; Επειδή οι περισσότεροι το γνωρίζουν και μάλιστα καλά, αλλά η επιθυμία και ο θυμός επικρατούν της καλής γνώσεως, γι' αυτό σας προσφέραμε την παρηγοριά του λόγου, για να σας ανυψώσουμε, ώοτε επάνω στον ορθό λογισμό, να επιθέσωμε την πράξι του αγαθού, διότι αυτή επιφέρει το αγαθό τέλος. «Δεν είναι οι ακροαταί του νόμου δίκαιοι ενώπιον του Θεού, αλλά οι ποιηταί του νόμου». "Ας επιληφθούμε λοιπόν και με έργα, αδελφοί, του καλού της νηστείας και του αγαθού της εγκράτειας, που προσφέρει αύτη η ευλογημένη περίοδος της Τεσσαρακοστής. Η νηστεία και η εγκράτεια αγνίζουν το σώμα και κάνουν καθαρή και ανεφέλη την διάνοια. Διπλό περιτείχισμα είναι η νηστεία και η εγκράτεια και η ψυχή βρίσκεται σε ασφάλεια και ειρήνη.
Όμως, ο πολέμιος της σωτηρίας μας, ο διάβολος, επιχειρεί ποικιλοτρόπως ν' αχρειώση την νηστεία και την προσευχή αυτών των σαράντα ημερών. Διότι υπάρχει αδελφοί μου και άλλος κορεσμός και μέθη πονηρά, που δεν προέρχεται από τα φαγητά, ούτε τα ποτά κι από την απόλαυση τούτων, αλλά από την οργή και το μίσος προς τον πλησίον και την μνησικακίαν καθώς και από τα κακά που γεννώνται από αυτά. Γι' αυτό και ο προφήτης Ησαΐας λέγει: «αλλοίμονο σ' αυτούς πού μεθούν χωρίς κρασί» και ο ίδιος πάλι: «μη νηστεύετε για μάχες». Αλλά και προς αυτούς πού νηστεύουν έτσι λέγει σαν εκ μέρους του Κυρίου: «αν κάμψης τον λαιμό σου σαν κρίκο, και πάλι δεν θα είναι δεκτή μ' αυτό η νηστεία σας και όταν εκτείνετε τα χέρια σας προς εμένα, θ' αποστρέψω τους οφθαλμούς μου από σας». Αυτή λοιπόν την από το μίσος μέθη την περισσότερο από κάθε άλλο αιτία της θείας αποστροφής, επιχειρεί ο διάβολος να εμβάλη στους προσερχόμενους και νηστεύοντας. Φέρνει στην μνήμη τα σφάλματα των άλλων, ταράσσει τους λογισμούς και οξύνει την γλώσσα εναντίον τους.
Άλλ' εμείς αδελφοί, τον καιρό της νηστείας και της προσευχής ας μη τον αφήσουμε ως λάφυρο στον εχθρό, κρατώντας για τον εαυτό μας μόνον τον κόπο και την καταδίκη. "Ας προσέξουμε κι ας φοβηθούμε τον κίνδυνο, διότι ύπουλα μας παγιδεύει και αντί αγιασμού κερδίζουμε την κακία. Από την ψυχή μας ας αφήσουμε αν αληθινά έχωμε ή νομίζωμε ότι έχομε κάτι εναντίον κάποιου και ας δοθούμε ολοκληρωτικά στην αγάπη και την ευσπλαχνία. Είναι καιρός αγαθοεργίας και εφαρμογής της ευαγγελικής αγάπης. "Αν θέλωμε να νηστεύωμε την επαινετή και άψογη νηστεία ας δείχνουμε βαθειά κατανόησή ο ένας προς τον άλλον, συλλογιζόμενοι και σκεπτόμενοι μέσα μας καλά ενώπιον του Θεού και των ανθρώπων. Κατ' αυτόν τον τρόπον μόνον γίνονται και τα αιτήματα μας προς τον Θεόν ευπρόσδεκτα και τότε μόνον μπορούμε να λέγωμεν προς αυτόν με παρρησία «Πάτερ, άφησε μας τίς όφειλες μας, όπως κι εμείς τίς άφήνομε οτούς όφειλέτας μας».
Άλλος τρόπος του πονηρού που καθιστά ανωφελή τον κόπο της νηστείας και της προσευχής είναι το να μας πείθη να τα πράττουμε για κενοδοξία και προς έπαινο των ανθρώπων. Γι' αυτό παραγγέλει ο Κύριός μας «είσελθε στον προσωπικό σου, χώρο, κλείσε την θύρα σου, προσευχήσου στον Πατέρα σου κι Εκείνος που βλέπει τα κρυπτά θα σου το αποδώση στα φανερά. Τα λέγει δε αυτά όχι για να εγκαταλείψουμε τις Συνάξεις και τις προσευχές στον Ναό, αλλά μ' αυτό ο Κύριος μας διδάσκει ότι η ιδιαίτερη προσευχή μας στους οίκους, και στους κοιτώνες ακόμη, ενισχύει την προσευχή στην εκκλησία, και η εσωτερική προσευχή κατά διάνοια ενισχύει την δια των χειλέων στον Ναό. Διότι εκείνος που προσεύχεται μόνον όταν έλθη στον Ναό του Θεού και δεν φροντίζει για την προσευχή στον οίκο και στους δρόμους και στις αγορές, στην πραγματικότητα δεν προσεύχεται ούτε όταν ευρίσκεται στον Ναό του Θεού. Προσευχόμενοι δε και νηστεύοντες να περιφρουρούμε τον εαυτό μας και να κρυπτώμεθα από τους οφθαλμούς των ανθρώπων, για να μη στερηθούμε του μισθού. Λέγει δε να αλείφωμε την κεφαλή μας και να νίπτωμε το πρόσωπον, ώστε ν' αποφύγωμε τον ανθρώπινο έπαινο. Εάν δε χαρακτηρίση κανείς αλληγορικώς τον νουν ως κεφαλή της ψυχής, τότε έχει το εξής νόημα: Είναι καλόν όταν νηστεύωμε να αλείφωμε την κεφαλήν με έλαιον, δηλαδή να καθιστούμε τον νου μας ελεήμονα και να νίπτωμε το πρόσωπο μας δηλαδή να είμεθα καθαροί από θυμό, πονηρία και ακάθαρτους λογισμούς. Τέτοια νηστεία όχι μόνον φυγαδεύει τα πάθη και τους δαίμονες, αλλά και συγκαταλέγει τους νηστεύοντας στους αγαθούς αγγέλους, διότι τότε οι άγιοι άγγελοι μας φυλάττουν, μας βοηθούν και συμπράττουν μαζί μας. Η δε νηστεία που δεν είναι τέτοια και δεν εκτελείται με αυτόν τον τρόπο, έχει συγγένεια μάλλον προς τους πονηρούς δαίμονες, διότι αυτών ή ασιτία συνοδεύεται από οργή και μίσος, από υπερηφάνεια και αντίθεση προς τον Θεόν.
Αλλ' εμείς, αδελφοί, ως δούλοι γνήσιοι του αγαθού Δεσπότου, Εκείνον μόνον να δουλεύωμεν με καθαράν καρδίαν και γενόμενοι ευάρεστοι ενώπιόν Του, ν' αποκομίσωμεν την Ευλογίαν Του προς αγιασμόν και σωτηρίαν μας. Αμήν.
ΑΓ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
