Η νηστεία είναι εντολή του Θεού, η μία από τις δύο πρώτες που έδωσε στον Αδάμ μέσα στον Παράδεισο. Η πρώτη ήταν "να εργάζεται και να φυλάττει τον Παράδεισο" και η δεύτερη "να μην φάει από τον καρπό του δέντρου της γνώσεως του καλού και του κακού".
Το νόημα αυτής της εντολής ήταν, με όπλο τη αποχή, να ασκηθούν οι άνθρωποι στην υπακοή προς τον Θεό και στην πάλη κατά του διαβόλου. Ο Κύριος τόνισε ακόμη περισσότερο την αξία της νηστείας, όταν περί του γένους των δαιμόνων ανέφερε χαρακτηριστικά: "Τούτο δε το γένος ουκ εκπορεύεται ει μη εν προσευχή και νηστεία". Δηλαδή, το γένος αυτό, δεν είναι δυνατόν να νικηθεί από κανέναν άνθρωπο, ο οποίος δεν προσεύχεται και δεν νηστεύει.
Δεν επιδεικνύουμε τη νηστεία μας υπερηφανευόμενοι πόσο αγωνιζόμαστε για τη σωτηρία μας αλλά και όταν χρειάζεται δεν την αποκρύπτουμε. Ο χριστιανός που νηστεύει, αρνείται ευγενικά κατά την περίοδο της νηστείας, τη συμμετοχή του σε γεύμα με αρτύσιμα φαγητά ομολογώντας ότι νηστεύει. Όχι όμως υπερηφάνεια και επίδειξη που είναι δηλητήρια ψυχής. Ο Κύριος άλλωστε μας διδάσκει να κρατάμε κρυφή, κάθε προσευχή και νηστεία μας.
Ο Μέγας Βασίλειος αναφέρει για τη νηστεία: "Όταν ο Θεός είπε ΄΄Δεν θα φάγετε΄΄ στους πρωτοπλάστους, τους έβαλε νόμο νηστείας και εγκράτειας. Εάν η Εύα δεν έτρωγε από τον καρπό του δέντρου εκείνου, δεν θα είχαμε ανάγκη σήμερα από τη νηστεία. Επειδή δε νηστεύσαμε, διωχθήκαμε από τον Παράδεισο. Ας νηστέψουμε λοιπόν, για να μπούμε πάλι σε αυτόν".
Η νηστεία στην Ορθόδοξη Εκκλησία έχει δύο όψεις: τη φυσική και την πνευματική. Με τη φυσική απέχουμε από κρέας, γαλακτοκομικά και κάποιες μέρες από λάδι ενώ η πνευματική νηστεία, μας καλεί να απέχουμε από κακές σκέψεις, επιθυμίες και πράξεις. Με τη νηστεία αποκτούμε πειθαρχία και έλεγχο του εαυτού μας και νικάμε τα πάθη της σάρκας. Επί της ουσίας με τη νηστεία απελευθερωνόμαστε από την εξάρτησή μας από τα υλικά και επικεντρωνόμαστε στα πνευματικά, στη Βασιλεία του Θεού.
Πολλοί χρησιμοποιούν την ασθένεια ως πρόσχημα για να αποφύγουν τη νηστεία αν και η πάθησή τους δε επηρεάζεται από τη διατροφή τους. Αν η νηστεία πράγματι μπορεί να προκαλέσει βλάβη στην υγεία μας, τότε σε ταυτόχρονη συνεργασία του θεράποντος ιατρού και του πνευματικού μας, μπορούμε να μην απέχουμε από ορισμένες τροφές κατά την διάρκεια της νηστείας. Αυτό βεβαίως δεν μας εμποδίζει στην τήρηση της πνευματικής νηστείας.
Ο Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος ξεκαθαρίζει ότι η νηστεία δεν αφορά μόνο στην αποχή από τροφές, επισημαίνοντας: "η νηστεία δεν πρέπει να τηρείται μόνο από το στόμα, αλλά επίσης και από τα μάτια, τα αφτιά, τα πόδια, τα χέρια και από όλα τα μέλη του σώματος. Τα μάτια πρέπει να απέχουν από ακάθαρτα θεάματα, τα αφτιά από κακόβουλα κουτσομπολιά, τα χέρια από πράξεις αδικίας". Ο Μέγας Βασίλειος νουθετεί με τη σειρά του: "Είναι μάταια να νηστεύεις το φαγητό, και την άλλη να παραδίδεσαι σε σκληρή κριτική και συκοφαντία. Δεν τρώγεις κρέας αλλά καταβροχθίζεις τον αδελφό σου".
Η νηστεία δεν είναι μια πράξη θρησκευτικότητας επειδή θέλουμε να φανούμε θρησκευόμενοι σε άλλους. Δεν έχει τη λογική του να "υποφέρουμε λίγο" γιατί θα ευαρεστηθεί ο Θεός. Δεν είναι τιμωρία, που με λύπη πρέπει να υπομένουμε γιατί έτσι ξεχρεώνουμε τις αμαρτίες μας. Η νηστεία για τον χριστιανό είναι μια χαρούμενη εμπειρία, διότι είναι μια αυτοπειθαρχία, την οποία οικειοθελώς επιβάλλουμε στον εαυτό μας για να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι και καλύτεροι Χριστιανοί. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Αποστόλου Παύλου: "Ού γάρ έστε υπό νόμον, άλλ' υπό χάριν". (Ρωμ. 6:14), και ότι "Τό γάρ γράμμα αποκτέννει, τό δέ πνεύμα ζωοποιεί". (Β Κορ. 3:6) και "Ού γάρ έστιν ή βασιλεία τού Θεού βρώσις καί πόσις, αλλά δικαιοσύνη καί ειρήνη καί χαρά έν Πνεύματι Αγίω". (Ρωμ. 14:17)
