῾Η εις ῞Αδου Κάθοδος
«ότι και Χριστός άπαξ περί αμαρτιών έπαθε, δίκαιος υπέρ αδίκων, ίνα ημάς προσαγάγη τω Θεώ, θανατωθείς μεν σαρκί, ζωοποιηθείς δε πνεύματι· εν ω και τοις εν φυλακή πνεύμασι πορευθείς εκήρυξεν» (Α´ Πετρ. γ´ 18-19).
Κατά το ῞Αγιο και Μέγα Σάββατο, η ᾿Εκκλησία μνημονεύει την εις ῞Αδου κάθοδον του Κυρίου μας ᾿Ιησού Χριστού. ῞Οτι δηλαδή, κατά τις τρεις ημέρες μετά τον θάνατό Του και μέχρι της αναστάσεώς Του, ο Κύριος κατήλθε στον ῞Αδη, στον τόπο, όπου ευρίσκονταν φυλακισμένες οι ψυχές των ανθρώπων, κήρυξε και, στη συνέχεια, με θεική εξουσία ανέστησε και ελευθέρωσε τις ψυχές και κυριολεκτικά «εκένωσε» τα ταμεία του ζοφερού αυτού τόπου.
1. ῾Η προσδοκία του διαβόλου ήταν, ότι τελικά θα μπορούσε να κρατήσει ένα μέρος της δημιουργίας του Θεού υπό την εξουσία του. Αυτός ήταν ο ῞Αδης. ῾Ο ῞Αδης δεν είναι τόπος, αλλά τρόπος ζωής των πνευμάτων. Είναι δε ως τρόπος και κατάστασις ζωής αντίθετος του Παραδείσου. ᾿Εάν στον Παράδεισο ο άνθρωπος είναι ευτυχισμένος επειδή ζεί με τον Θεό, στον ῞Αδη ζεί δυστυχισμένος επειδή ζεί με τους διαβόλους. Στον ῞Αδη κατέρχονταν όλοι οι ζώντες. ᾿Εκεί δεν μπορούσαν να αινούν πιά τον Θεό, να ελπίζουν στην δικαιοσύνη Του, στην πιστότητά Του. Πρόκειται για μία ολοκληρωτική εγκατάλειψι. Σ᾿ αυτόν τον τραγικό χώρο της δυστυχίας και απελπισίας, κατέβηκε ο Χριστός για να ελευθερώσει τους αιωνίους αιχμαλώτους, οι οποίοι ευρίσκονταν εκεί παρά την θέλησί τους. Αυτό δε αποτελούσε την δύναμι και την χαρά του διαβόλου, ότι είχε την δύναμι, μπορούσε, να εμποδίσει τους δικαίους να ζήσουν με τον Θεό. Αυτή την αδικία επισημαίνει ο ᾿Απόστολος Παύλος όταν γράφει· «᾿Αλλ᾿ εβασίλευσεν ο θάνατος από ᾿Αδάμ μέχρι Μωσέως και επί τους μη αμαρτήσαντας» (Ρωμ. ε´ 14). ῾Ο ῞Αδης δεν ταυτίζεται με την κόλασι. ῾Ο ᾿Ιησούς Χριστός κατέβηκε στον ῞Αδη, ο καταδικασμένος πηγαίνει στην κόλασι. Οι θύρες του ῞Αδη, όπου κατέβηκε ο ᾿Ιησούς Χριστός, άνοιξαν, για να μπορέσουν να διαφύγουν οι αιχμάλωτοί του, ενώ, όταν ο κολασμένος κατεβαίνει στην κόλασι, η πόρτα της κλείνει πίσω του αιωνίως και δεν θα ανοίξει ποτέ. ῾Ο ῞Αδης και η κόλασις είναι το βασίλειο του θανάτου και, χωρίς τον ᾿Ιησού Χριστό, δεν θα υπήρχε στον κόσμο παρά μια μόνο κόλασις και ένας μόνο θάνατος, ο θάνατος με την απεριόριστη δύναμί του. ᾿Εάν υπάρχει «δεύτερος θάνατος» (᾿Αποκ. κα´ 8), ξεχωριστός από τον πρώτο, είναι επειδή ο ᾿Ιησούς Χριστός συνέτριψε με το θάνατό Του «τον το κράτος έχοντα του θανάτου, τούτ᾿ έστι τον διάβολον, και απαλλάξη τούτους, όσοι φόβω θανάτου διά παντός του ζην ένοχοι ήσαν δουλείας» (῾Εβρ. β´ 14-15).
Την κάθοδο του ᾿Ιησού Χριστού στον ῞Αδη εορτάζει και πανηγυρίζει η ᾿Εκκλησία του Χριστού κατά το ῞Αγιο και Μέγα Σάββατο. «Τούτό εστι το υπερευλογημένον Σάββατον». ῾Η θεολογία της ᾿Εκκλησίας μας φωτίζει επαρκώς το θέμα αυτό, το οποίο αφορά όλους μας.
2. ῾Η κάθοδος του Χριστού στον ῞Αδη είναι ένα άρθρο πίστεως, και είναι πράγματι ένα βέβαιο δεδομένο της Καινής Διαθήκης. ῾Ο χριστολογικός κανόνας του ῎Ορθρου του Μεγάλου Σαββάτου είναι ύμνος, τραγούδι για τον νεκρωμένο Θεό. ᾿Εάν «ο Θεός ανέστησε τον ᾿Ιησούν λύσας τας ωδίνας του θανάτου» (Πραξ. β´ 24), είναι επειδή τον βύθισε αρχικά στον ῞Αδη, αλλά χωρίς ποτέ να τον εγκαταλείψει εκεί (πρβλ. Πραξ. β´ 31). ᾿Εάν ο Χριστός, στο μυστήριο της ᾿Αναλήψεως, «ανέβη υπεράνω πάντων των ουρανών», είναι επειδή «κατέβη πρώτον εις τα κατώτερα μέρη της γης». ῎Επρεπε να γίνει αυτή η φοβερή κάθοδος, για να μπορέσει ο Χριστός να «πληρώση τα πάντα» και να βασιλεύσει ως Κύριος στο Σύμπαν (πρβλ. ᾿Εφεσ. δ´ 6). ῾Η χριστιανική πίστις ομολογεί, ότι ο ᾿Ιησούς Χριστός είναι Κύριος στον ουρανό μετά την ανάβασί Του από τους νεκρούς (Ρωμ. ι´ 6-10). «῞Ινα σου της δόξης, τα πάντα πληρώσης, καταπεφοίτηκας, εν τοις κατωτάτοις της γηςΒ », ψάλλουμε την λαμπρά και φωταυγή νύκτα του Μ. Σαββάτου.
Το τίμημα της ταφής του Κυρίου για τον άνθρωπο ήταν η αφθαρσία και η καινοποίησι της φύσεώς του. ῞Οπως η φθορά υπήρξε το τίμημα της αμαρτίας, ως νέκρωσις και χωρισμός από τον Θεό, έτσι η ανακαίνισις και η αφθαρσία υπήρξαν ο ειδικός καρπός της θείας ενανθρωπήσεως. ῾Ο Χριστός με τον θάνατο και την ταφή Του αφαίρεσε τα ράκη της φθοράς, τα οποία είχαν στοιβαχθεί σ᾿ αυτήν από την παράβασι του ᾿Αδάμ και έσβηναν την ομορφιά της· και με το αίμα Του έπλυνε το πλάσμα Του από το μίασμα της αρχαίας παρακοής, αφάνισε την δυσωδία του θανάτου, την οποία απέπνεε το πτώμα της αμαρτίας, εκούφισε το γένος των ανθρώπων, από το βάρος της αποστασίας του και έκαμε ν᾿ αστράψει και πάλι η φύσις, να ζωντανέψουν οι θεοειδείς χαρακτήρες, να λάμψει και πάλι η αρχέγονος ομορφιά της, ενδεδυμένη την άφθαρτη δόξα του Θεού. Αυτό το υπέρτατο λυτρωτικό αγαθό, την αφθαρσία δηλαδή και την αθανασία, το οποίο κορυφούται στην ένδοξη ανάστασι του Χριστού, ψάλλει με ρίγη ιεράς συγκινήσεως και ανεκλάλητης χαράς η ᾿Ορθοδοξία.
3. ῾Η κάθοδος του ᾿Ιησού Χριστού στον ῞Αδη υπήρξε θεοπρεπής και ένδοξος. ῾Ο Κύριος πραγματοποίησε δύο καθόδους. Κατήλθε από ψηλά από τον ουρανό στην γη, το πρώτον. Καί κατήλθε με ταπείνωσι και πτωχεία. Δεύτερον, κατήλθε από την γη στα βασίλεια του ῞Αδη. ᾿Εκεί όμως κατέβηκε παντοκρατορικά, με όλη την «άστεκτη» δυναστεία Του, εξουσιαστικώς. Τον είδαν οι δαίμονες και τρόμαξαν. Τον είδαν οι δίκαιοι και αναπήδησαν με χαρά και αγαλλίασι. ῾Ο άγιος ᾿Επιφάνιος, ᾿Επίσκοπος Κωνσταντίας της Κύπρου, στον θεολογικώτατο λόγο του «Τω αγίω και μεγάλω Σαββάτω» περιγράφει αυτόν τον θεοπρεπέστατο τρόπο της καθόδου του Χριστού στον ῞Αδη· «Χθες (εννοεί την Μεγ. Παρασκευή) συνέβαινον τα της οικονομίας, σήμερον τα της εξουσίας. Χθες τα της ασθενείας, σήμερον τα της αυθεντίας. Χθες τα της ανθρωπότητος, σήμερον τα της θεότητος ενδείκνυται. Χθες ερραπίζετο, σήμερον τη αστραπή της θεότητος το του ῞Αδου ραπίζει οικητήριον. Χθες εδεσμείτο, σήμερον αλύτοις δεσμοίς καταδεσμεί τον τύραννον. Χθες κατεδικάζετο, σήμερον τοις καταδίκοις ελευθερίαν χαρίζεται. Χθες υπουργοί του Πιλάτου αυτώ ενέπαιζον, σήμερον οι πυλωροί του ῞Αδου ιδόντες αυτόν έφριξαν... ῾Ο χθες τοίνυν οικονομικώς τας λεγεώνας των ᾿Αγγέλων παραιτούμενοςΒ σήμερον θεοπρεπώς ομού τε και πολεμικώς, και δεσποτικώς κάτεισι κάτω του ῞Αδου και θανάτου Β ῾Ως γούν τα παντόθυρα, και ανήλια, και ανέσπερα του ῞Αδου δεσμωτήρια και οικητήρια η θεόδημος του Δεσπότου κατέλαβεν αιγληφόρος παρουσία, προφθάνει πάντας Γαβριήλ αρχιστράτηγος και βοά το ῎Αρατε πύλας οι άρχοντες υμών. Καί επάρθητε πύλαι αιώνιοι Β ῞Αμα αι αγγελικαί δυνάμεις εβόησαν, άμα αι πύλαι επάρθησαν, και αι αλύσεις ελύθησαν, άμα οι μοχλοί κατεκλάσθησαν, άμα τα κλείθρα εξέπεσαν, άμα τα θεμέλια του δεσμωτηρίου εδονήθησαν, άμα αι ενάντιαι δυνάμεις εις φυγήν ετράπησαν, έφριξαν, εσαλεύθησαν, κατεπλάγησαν, εταράχθησαν, ηλλοιώθησαν, εθροήθησαν, έστησαν ομού και εξέστησαν, ηπόρησαν ομού και ετρόμαξανΒ ᾿Εκεί γαρ τότε διέκοψε Χριστός εν εκστάσει κεφαλάς δυναστών» (ΒΕΠΕΣ 77, σελ. 151 & εξής, εκδ. ᾿Αποστολικής Διακονίας).
«᾿Εδεήθημεν Θεού σαρκουμένου και νεκρουμένου», θεολογεί η ποικίλη μούσα της δικής μας αυλής, της ᾿Εκκλησίας, ο άγιος Γρηγόριος ο θεολόγος, για να μπορέσουμε να ζήσουμε. Αυτός μας ζύμωσε με την θεότητά Του, μας ενέδυσε την θεία ευπρέπεια, μας λάμπρυνε με την τριαδική δόξα Του, μας χάρισε την ανάστασι και την ζωή.«῾Ως ζωηφόρος, ως Παραδείσου ωραιότερος όντως και παστάδος πάσης βασιλικής, αναδέδεικται λαμπρότερος Χριστέ ο τάφος σου, η πηγή της ημών αναστάσεως».
«ότι και Χριστός άπαξ περί αμαρτιών έπαθε, δίκαιος υπέρ αδίκων, ίνα ημάς προσαγάγη τω Θεώ, θανατωθείς μεν σαρκί, ζωοποιηθείς δε πνεύματι· εν ω και τοις εν φυλακή πνεύμασι πορευθείς εκήρυξεν» (Α´ Πετρ. γ´ 18-19).
Κατά το ῞Αγιο και Μέγα Σάββατο, η ᾿Εκκλησία μνημονεύει την εις ῞Αδου κάθοδον του Κυρίου μας ᾿Ιησού Χριστού. ῞Οτι δηλαδή, κατά τις τρεις ημέρες μετά τον θάνατό Του και μέχρι της αναστάσεώς Του, ο Κύριος κατήλθε στον ῞Αδη, στον τόπο, όπου ευρίσκονταν φυλακισμένες οι ψυχές των ανθρώπων, κήρυξε και, στη συνέχεια, με θεική εξουσία ανέστησε και ελευθέρωσε τις ψυχές και κυριολεκτικά «εκένωσε» τα ταμεία του ζοφερού αυτού τόπου.2. ῾Η κάθοδος του Χριστού στον ῞Αδη είναι ένα άρθρο πίστεως, και είναι πράγματι ένα βέβαιο δεδομένο της Καινής Διαθήκης. ῾Ο χριστολογικός κανόνας του ῎Ορθρου του Μεγάλου Σαββάτου είναι ύμνος, τραγούδι για τον νεκρωμένο Θεό. ᾿Εάν «ο Θεός ανέστησε τον ᾿Ιησούν λύσας τας ωδίνας του θανάτου» (Πραξ. β´ 24), είναι επειδή τον βύθισε αρχικά στον ῞Αδη, αλλά χωρίς ποτέ να τον εγκαταλείψει εκεί (πρβλ. Πραξ. β´ 31). ᾿Εάν ο Χριστός, στο μυστήριο της ᾿Αναλήψεως, «ανέβη υπεράνω πάντων των ουρανών», είναι επειδή «κατέβη πρώτον εις τα κατώτερα μέρη της γης». ῎Επρεπε να γίνει αυτή η φοβερή κάθοδος, για να μπορέσει ο Χριστός να «πληρώση τα πάντα» και να βασιλεύσει ως Κύριος στο Σύμπαν (πρβλ. ᾿Εφεσ. δ´ 6). ῾Η χριστιανική πίστις ομολογεί, ότι ο ᾿Ιησούς Χριστός είναι Κύριος στον ουρανό μετά την ανάβασί Του από τους νεκρούς (Ρωμ. ι´ 6-10). «῞Ινα σου της δόξης, τα πάντα πληρώσης, καταπεφοίτηκας, εν τοις κατωτάτοις της γηςΒ », ψάλλουμε την λαμπρά και φωταυγή νύκτα του Μ. Σαββάτου.
Το τίμημα της ταφής του Κυρίου για τον άνθρωπο ήταν η αφθαρσία και η καινοποίησι της φύσεώς του. ῞Οπως η φθορά υπήρξε το τίμημα της αμαρτίας, ως νέκρωσις και χωρισμός από τον Θεό, έτσι η ανακαίνισις και η αφθαρσία υπήρξαν ο ειδικός καρπός της θείας ενανθρωπήσεως. ῾Ο Χριστός με τον θάνατο και την ταφή Του αφαίρεσε τα ράκη της φθοράς, τα οποία είχαν στοιβαχθεί σ᾿ αυτήν από την παράβασι του ᾿Αδάμ και έσβηναν την ομορφιά της· και με το αίμα Του έπλυνε το πλάσμα Του από το μίασμα της αρχαίας παρακοής, αφάνισε την δυσωδία του θανάτου, την οποία απέπνεε το πτώμα της αμαρτίας, εκούφισε το γένος των ανθρώπων, από το βάρος της αποστασίας του και έκαμε ν᾿ αστράψει και πάλι η φύσις, να ζωντανέψουν οι θεοειδείς χαρακτήρες, να λάμψει και πάλι η αρχέγονος ομορφιά της, ενδεδυμένη την άφθαρτη δόξα του Θεού. Αυτό το υπέρτατο λυτρωτικό αγαθό, την αφθαρσία δηλαδή και την αθανασία, το οποίο κορυφούται στην ένδοξη ανάστασι του Χριστού, ψάλλει με ρίγη ιεράς συγκινήσεως και ανεκλάλητης χαράς η ᾿Ορθοδοξία.«᾿Εδεήθημεν Θεού σαρκουμένου και νεκρουμένου», θεολογεί η ποικίλη μούσα της δικής μας αυλής, της ᾿Εκκλησίας, ο άγιος Γρηγόριος ο θεολόγος, για να μπορέσουμε να ζήσουμε. Αυτός μας ζύμωσε με την θεότητά Του, μας ενέδυσε την θεία ευπρέπεια, μας λάμπρυνε με την τριαδική δόξα Του, μας χάρισε την ανάστασι και την ζωή.«῾Ως ζωηφόρος, ως Παραδείσου ωραιότερος όντως και παστάδος πάσης βασιλικής, αναδέδεικται λαμπρότερος Χριστέ ο τάφος σου, η πηγή της ημών αναστάσεως».
